Trong những năm qua, được sự quan tâm chỉ đạo của Trung ương, sự nỗ lực của các cấp, các ngành và nhân dân trong tỉnh, ngành khai thác thủy sản tỉnh Trà Vinh đã có bước phát triển khá ổn định, tổng số lượng tàu cá của tỉnh đến nay là 1.178 chiếc, với tổng dung tích 16.868 TĐK, tổng công suất 145.207 cv, tổng số thuyền viên 4.266 người, tổng sản lượng khai thác thủy sản hàng năm của tỉnh bình quân đạt trên 65.000 tấn/năm, có thể thấy cơ cấu hoạt động khai thác thủy sản đóng vai trò quan trọng của ngành thủy sản tỉnh nhà, trong đó khai thác hải sản xa bờ là mục tiêu lớn để phát triển kinh tế biển của Đảng và Nhà nước ta; thời gian qua đã có nhiều chủ trương, chính sách hỗ trợ, khuyến khích ngư dân vươn khơi, bám biển sản xuất, cùng với sự đầu tư tàu thuyền, trang thiết bị ngày càng hiện đại, đã giúp ngư dân nâng cao được hiệu quả, sản lượng đánh bắt, góp phần phát triển kinh tế địa phương và ổn định đời sống nhân dân. 

         Tuy nhiên, như chúng ta biết nghề khai thác thủy hải sản Trà Vinh nói riêng và cả nước nói chung có đặc điểm là nghề cá nhân dân, quy mô nhỏ, phần lớn tàu cá có trọng tải và công suất thấp, hoạt động không theo tổ chức, ngư dân hầu hết có trình độ văn hóa thấp, ý thức tuân thủ pháp luật còn hạn chế, thường sử dụng phương pháp khai thác tận diệt, khai thác sai ngư trường, sai vùng, tuyến; khai thác bằng ngư cụ cấm, không báo cáo khai thác, không ghi và nộp nhật ký khai thác, .v.v. Đây chính là hoạt động khai thác thủy sản bất hợp pháp, không khai báo, không theo quy định (khai thác IUU) mà Ủy ban Châu Âu (EC) đã cảnh báo chúng ta; hệ quả là ngày 23/10/2017, EC đã áp dụng biện pháp cảnh báo “Thẻ vàng” đối với sản phẩm thủy sản khai thác của Việt Nam xuất khẩu vào thị trường Châu Âu (EU), qua đó trực tiếp làm ảnh hưởng đến đời sống ngư dân, cũng như sự phát triển của nghề khai thác thủy sản. Muốn khắc phục tình trạng trên, việc đề ra các nhiệm vụ, giải pháp nhằm sớm tháo gỡ cảnh báo của EC về khai thác IUU là một đòi hỏi quan trọng và cấp thiết, phải có sự vào cuộc đồng bộ của các bộ, ngành, địa phương và sự ủng hộ của người dân.

         Ngày 13/12/2017 Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 45/CT-TTg về một số nhiệm vụ, giải pháp cấp bách để khắc phục cảnh báo của Ủy ban Châu Âu về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định. Ngay sau khi Thủ tướng Chính phủ ban hành Chỉ thị số 45/CT-TTg, tỉnh Trà Vinh đã ban hành nhiều văn bản chỉ đạo, phân công các sở, ngành, địa phương thực hiện nghiêm túc Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ, coi đây là nhiệm vụ chính trị quan trọng của địa phương, nhằm góp phần tháo gỡ cảnh báo “Thẻ vàng” của EC, đồng thời coi đây là cơ hội để cơ cấu lại ngành thủy sản, chấn chỉnh hoạt động khai thác thủy sản cũng như công tác quản lý Nhà nước về thủy sản. Tỉnh đã thành lập Ban Chỉ đạo về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định (Ban Chỉ đạo IUU) do Phó Chủ tịch UBND tỉnh làm Trưởng ban; thành lập Tổ giúp việc Ban Chỉ đạo IUU; thành lập Văn phòng đại diện thanh tra, kiểm tra, kiểm soát nghề cá trực thuộc Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Trà Vinh tại các cảng cá. Về cơ bản, công tác phòng, chống khai thác IUU của tỉnh ta thời gian qua đã có những chuyển biến tích cực, đạt được một số kết quả nhất định. Nhưng, để đáp ứng các yêu cầu theo khuyến nghị của EC thì vẫn còn rất nhiều việc phải làm và đòi hỏi sự hợp lực của các cấp, ngành, địa phương. Cụ thể, trong quá trình thực hiện công tác chống khai thác IUU của tỉnh cho thấy còn nhiều khó khăn, thách thức như: Số lượng tàu thuyền cỡ nhỏ khai thác tại vùng biển ven bờ còn nhiều; hệ thống dịch vụ hậu cần nghề cá, cảng cá chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của tàu cá; tình trạng vi phạm quy định trong khai thác thủy sản vẫn diễn ra; việc lắp đặt thiết bị giám sát hành trình chưa đảm bảo tiến độ đề ra; việc khai báo xuất, nhập cảng, ghi và nộp nhật ký khai thác, báo cáo khai thác còn nhiều hạn chế; công tác ngăn chặn vi phạm khai thác IUU thiếu triệt để,.v.v. Một số chủ tàu, thuyền trưởng mặc dù đã được tuyên truyền về chống khai thác IUU nhưng chưa chấp hành đầy đủ; đây là những vấn đề tồn tại cần phải được quan tâm khắc phục triệt để trong thời gian tới.

         Theo báo cáo, đánh giá của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn ngày 28/02/2020 tại Quy Nhơn, Bình Định, sau hơn 02 năm triển khai thực hiện Chỉ thị số 45/CT-TTg của Thủ tướng thì tình trạng chống khai thác IUU tại các địa phương chưa tạo được sự chuyển biến tích cực, đặc biệt là công tác triển khai trên thực tế còn yếu, tình hình như vậy là rất nghiêm trọng; việc chống khai thác IUU cần hành động cụ thể, tích cực, mạnh mẽ hơn trong thực tiễn chứ không dừng lại ở việc ban hành các văn bản chỉ đạo; những tồn tại còn nhiều, hạn chế nhận thức của một số địa phương chưa đầy đủ, thiếu quyết liệt, đội ngũ cán bộ chưa đồng bộ; phương tiện, trang thiết bị phục vụ trong công tác lãnh đạo, chỉ đạo về chống khai thác IUU còn bất cập là những nội dung được Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường chỉ ra.

         Trước những khó khăn, thách thức về chống khai thác hải sản bất hợp pháp, ngày 12/8/2020 Thủ tướng Chính phủ ban hành Công văn số 1063/TTg-NN về việc triển khai thực hiện Văn bản số 81-CV/TW của Thường trực Ban Bí thư về tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo công tác chống khai thác IUU, qua đó Thủ tướng yêu cầu người đứng đầu của các Bộ, ban ngành liên quan và Ủy ban nhân dân các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương ven biển chỉ đạo, tổ chức phổ biến, quán triệt đến toàn thể đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, người lao động của cơ quan, đơn vị, tầng lớp nhân dân và các tổ chức, cá nhân có liên quan hiểu rõ và tuân thủ triển khai thực hiện các giải pháp, quy định về chống khai thác IUU.

          Để công tác chống khai thác IUU đạt kết quả tốt, tiến tới tháo gỡ cảnh báo “Thẻ vàng” của EC, chúng ta cần phải quán triệt, thực hiện nghiêm túc các nhiệm vụ, giải pháp sau đây:

         (1) Tập trung tổ chức triển khai thực hiện nghiêm Luật Thủy sản năm 2017 và các văn bản hướng dẫn thi hành, cụ thể: Thực hiện nghiêm việc cấp giấy phép khai thác thủy sản và việc triển khai lắp đặt, vận hành và quản lý thiết bị giám sát hành trình trên tàu cá theo quy định tại Nghị định số 26/2019/NĐ-CP ngày 08/3/2019 của Chính phủ; triển khai việc đánh dấu tàu cá, đăng ký tàu cá, đăng kiểm tàu và kẻ số đăng ký tàu cá theo đúng quy định tại Thông tư số 23/2018/TT-BNNPTNT ngày 15/11/2018 của Bộ Nông nghiệp và PTNT; thực hiện nghiêm công tác kiểm soát tàu cá ra vào cảng, kiểm soát sản lượng thủy sản qua cảng, công tác truy xuất nguồn gốc thủy sản từ khai thác, ghi nhật ký khai thác, báo cáo khai thác thủy sản theo quy định tại Thông tư số 21/2019/TT-BNNPTNT; cập nhật 100% số liệu tàu cá đã được đăng ký, đăng kiểm, cấp giấy phép khai thác thủy sản vào hệ thống cơ sở dữ liệu Quốc gia Vnfishbase để thống nhất vận hành, phục vụ đối chiếu, kiểm tra, quản lý.

          (2) Kiểm soát, giám sát chặt chẽ hoạt động của tàu cá trên biển, trong đó cần tập trung vào các nhóm đối tượng có nguy cơ cao vi phạm khai thác IUU; kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm theo quy định tại Nghị định số 42/2019/NĐ-CP ngày 16/5/2019 của Chính phủ về quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực thủy sản, đặc biệt tập trung đối với các tàu không lắp thiết bị giám sát hành trình “VMS” (Vessel Monitoring Systems), hoặc đã lắp nhưng cố tình tắt thiết bị, thiết bị mất kết nối khi hoạt động trên biển.

         (3) Tập trung khắc phục các tồn tại trong công tác kiểm soát tàu cá ra, vào cảng, đảm bảo kiểm soát 100% sản lượng cập bến tại cảng cá chỉ định; tổ chức thu hồi 100% nhật ký khai thác khi tàu cá cập cảng để lên cá, kết hợp đối chiếu với thiết bị giám sát hành trình VMS; duy trì thường xuyên hoạt động thanh tra, kiểm tra, kiểm soát tàu cá trước khi xuất bến tham gia khai thác thủy sản tại vùng biển khơi và kiểm soát tàu cá khi cập bến, lên cá tại cảng cá; tuyệt đối không cho tàu cá chưa thực hiện lắp đặt thiết bị giám sát hành trình, tàu cá tắt thiết bị giám sát hành trình xuất bến đi khai thác thủy sản; tổ chức thực hiện tốt công tác xác nhận, chứng nhận, truy xuất nguồn gốc thủy sản khai thác. 

         (4) Tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền, phổ biến các quy định pháp luật về chống khai thác IUU, bảo đảm nhận thức đầy đủ, đổi mới tư duy trong sản xuất, quản lý trong tình hình mới, đáp ứng các quy định quốc tế về chống khai thác IUU, tập trung vào các quy định về ghi nhật ký khai thác, báo cáo khai thác, vùng biển khai thác, lắp đặt, vận hành thiết bị giám sát hành trình tàu cá, cấm sử dụng xung điện, chất nổ, chất độc để khai thác thủy sản, nghiêm cấm việc đưa tàu cá đi khai thác thủy sản trái phép tại vùng biển nước ngoài.

Lực lượng kiểm tra, kiểm soát nghề cá

         (5) Bố trí kinh phí và nguồn lực để triển khai thực hiện nhiệm vụ chống khai thác IUU; trong đó ưu tiên kinh phí, đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị, nguồn nhân lực cho cơ quan thực hiện nhiệm vụ chống khai thác IUU; xây dựng kịch bản, kế hoạch, nội dung chi tiết tiếp và làm việc với Đoàn Thanh tra EC sang Việt Nam lần thứ ba để kiểm tra tình hình thực hiện các khuyến nghị của EC về chống khai thác IUU.

         (6) Thực hiện nghiêm túc quy hoạch ngành thủy sản theo hướng chuyển từ nghề cá nhân dân sang phát triển nghề cá bền vững, có trách nhiệm, giảm dần đội tàu khai thác ven bờ, hướng đến khai thác xa bờ, khai thác đi đôi với bảo vệ, .v.v. nhằm đáp ứng các yêu cầu ngày càng cao của thị trường; làm được điều này phải khắc phục cho được các tồn tại trong công tác quản lý; nâng cao ý thức người dân, tạo điều kiện thúc đẩy nâng cao thu nhập cho ngư dân thông qua việc áp dụng công nghệ mới vào khai thác thủy sản, bảo quản sản phẩm, đẩy mạnh hình thành chuỗi liên kết thu mua với doanh nghiệp; xây dựng đội ngũ cán bộ khoa học, lao động có tay nghề cao; quyết liệt hơn trong việc thực thi các quy định trong khai thác thủy sản.

         Tóm lại, để sớm hoàn thành nhiệm vụ chống khai thác IUU, rất cần sự vào cuộc quyết liệt và thực hiện đồng bộ các nhóm giải pháp đã đặt ra của các cơ quan chức năng từ Trung ương tới địa phương, cũng như sự đồng tình ủng hộ, tự giác chấp hành của các doanh nghiệp thủy sản và ngư dân. Chống khai thác IUU là nhiệm vụ quan trọng không chỉ riêng tỉnh Trà Vinh mà phải có sự chung tay, góp sức thực hiện của các cấp, ngành và nhân dân cả nước, nhằm sớm tháo gỡ “Thẻ vàng” cho ngành thủy sản Việt Nam./.

                                                                                Trần Văn Sang